Bir çiçeğe su veririz, bir de komşumuza gülümseriz. Bir işte saatlerce çalışırız, bir de gecenin bir yarısı kalkıp Rabbimize yöneliriz. Dışarıdan bakıldığında farklı farklı eylemler... Peki, bu eylemleri Allah katında değerli kılan, onlara anlam ve ruh katan nedir? İşte bu sorunun cevabı, kalbimizin en derinlerinde saklı olan o sessiz ama güçlü karar anında yatar: Niyet (النية).
Niyet, sadece bir işe başlamadan önce aklımızdan geçen bir formalite değil, o işin temelini atan, yönünü belirleyen ve sonucunu etkileyen manevi bir hazırlık, kalbi bir "terkip"tir. O, amellerimizin görünmeyen tohumudur; nasıl bir niyet ekersek, öyle bir amel ağacı yeşerir.
Niyetin Güzelliği: Sıradanı İbadete Dönüştüren Simya
Niyetin en çarpıcı güzelliklerinden biri, en basit ve sıradan gördüğümüz eylemleri bile Allah katında değerli birer ibadete dönüştürebilme gücüdür. Bu, adeta manevi bir simyadır. Şöyle düşünelim:
- Yemek yemek, biyolojik bir ihtiyaçtır. Ama "Ya Rabbi, Senin verdiğin bu helal nimetle güçlenip Sana daha iyi kulluk edebilmek niyetiyle yiyorum" dediğimizde, o yemek yeme eylemi bir şükür ve ibadet hazırlığına dönüşür.
- Uyumak, bedenin dinlenmesi için gereklidir. Ama "Ya Rabbi, sabah namazına dinç kalkmak, Senin rızan için yarın daha verimli çalışabilmek niyetiyle uyuyorum" dediğimizde, uykumuz bile ibadet değeri kazanır.
- Çalışmak, geçim için zorunludur. Ama "Ya Rabbi, ailemin nafakasını helalinden kazanmak, kimseye muhtaç olmamak ve kazancımla hayır yapmak niyetiyle çalışıyorum" dediğimizde, o iş saatleri Allah yolunda bir çabaya dönüşür.
İşte niyetin güzelliği buradadır: Hayatın her anını, her eylemini Allah'a bağlama, O'nun rızası ekseninde yaşama imkanı sunar. Kalbimizi sürekli Rabbimize yönelterek, tüm hayatımızı bir ibadet alanına çevirmemize olanak tanır.
"Niyet Hayır, Âkıbet Hayır": Niyetin Amelleri Şekillendirmesi
Atalarımızın "Niyet hayır, âkıbet hayır" sözü derin bir İslami hakikati ifade eder. Niyetimiz, sadece amelimizin Allah katındaki değerini değil, aynı zamanda o amelin gidişatını ve sonucunu da etkiler (elbette her şey Allah'ın takdiriyledir). Nasıl mı?
- Yön Belirler: Niyet, pusula gibidir. Niyetimiz Allah rızası ise, adımlarımız O'na doğru yönelir. Niyetimiz dünya menfaati veya gösteriş ise, yönümüz de o tarafa döner.
- Gayreti Etkiler: Allah rızası için yapılan bir işteki samimiyet ve gayret, sadece dünyevi bir çıkar için yapılandan farklıdır. İyi niyet, işi daha güzel, daha sağlam, daha dürüst yapmaya teşvik eder (ihsan şuuru).
- İlahi Yardımı Celbeder (Tevfik): Samimi ve hayırlı bir niyetle bir işe başlayan kula, Allah Teâlâ'nın yardım edeceği, işini kolaylaştıracağı ve ona başarıya ulaşma gücü (tevfik) vereceği umulur. Kötü niyet ise ilahi yardımdan mahrum bırakabilir.
- Sözleri Şekillendirir: Kalpteki niyet dile yansır. Niyetimiz hayırsa, dilimizden de hayır çıkar; teselli eder, yol gösterir, birleştirir. Niyetimiz kötü ise, dilimiz gıybete, iftiraya, kırıcı sözlere yönelebilir.
- Sonucu Değerlendirir: Peygamber Efendimiz'in (s.a.v) buyurduğu gibi, "Ameller niyetlere göredir." Niyetimiz halis ise, elimizden geleni yaptıktan sonra istediğimiz sonuca ulaşamasak bile, o niyetimizin karşılığını Allah katında buluruz.
Yani niyet, sadece bir başlangıç değil, aynı zamanda amelimizin kalitesini, bereketini ve Allah katındaki kabulünü doğrudan etkileyen bir ruhtur.
Amellere Başlamadan Önce Niyetin Önemi (Kur'an ve Sünnetten Deliller)
İslam, amellerden önce niyete büyük önem vermiştir. Peygamber Efendimiz'in (s.a.v) "Ameller ancak niyetlere göredir..." (Buhârî, Müslim) hadisi, bu konunun temelini oluşturur.
Kur'an-ı Kerim de birçok ayette doğrudan veya dolaylı olarak niyete işaret eder:
- İnfak (Allah yolunda harcama) konusunda, sadece Allah'ın rızasını (vechullah) kazanmak için harcayanların mükafatının kat kat verileceği belirtilir (Bakara 2:265, 272). Bu, niyete verilen değeri gösterir.
- Yine Kur'an, amelleri gösteriş (riya) için yapanları kınar (Bakara 2:264; Nisâ 4:38; Mâûn 107:6). Gösteriş, niyetin Allah rızası dışına kaymasıdır.
- Bir işe başlarken Allah'ın adını anmak (Besmele) de aslında o işi Allah adına yapmaya niyet etmenin bir ifadesidir.
Bir amele başlarken bilinçli bir şekilde niyet etmek, o amele manevi bir kimlik kazandırır, onu rastgele bir eylem olmaktan çıkarıp Allah ile ilişkilendirir.
Niyetlerimizi Nasıl Güzelleştirebiliriz?
Hayatımızın her anını ibadete dönüştürmek için niyetlerimizi nasıl güzelleştirebiliriz?
- İbadetlerde Niyet: Namaza dururken, "Niyet ettim vaktin farzını/sünnetini kılmaya" derken, sadece bir formaliteyi değil, kalben Allah'ın huzuruna çıkma, O'na yalvarma, O'nu anma şuurunu taşımak. Oruca niyet ederken, sadece aç kalmayı değil, nefsi terbiye etmeyi, Allah'ın emrine uymayı, açların halini anlamayı hedeflemek.
- Günlük İşlerde Niyet:
- Yemek/İçmek: "Ya Rabbi, bu helal nimetin için şükrediyorum. Bana ibadet ve hayırlı işler için kuvvet vermesi niyetiyle yiyorum/içiyorum."
- Çalışmak/Kazanmak: "Ya Rabbi, helalinden kazanıp ailemin nafakasını temin etmek, kimseye muhtaç olmamak, zekatımı/sadakamı verebilmek ve Senin rızana uygun yaşamak niyetiyle çalışıyorum."
- Uyumak: "Ya Rabbi, bedenimi dinlendirip Sana daha iyi kulluk edebilmek, sabah namazına dinç kalkabilmek niyetiyle uyuyorum."
- Temizlik Yapmak: "Ya Rabbi, 'Temizlik imandandır' buyruğuna uyarak, hem bedenimi hem çevremi Senin rızan için temiz tutmaya niyet ettim."
- İlim Öğrenmek/Öğretmek: "Ya Rabbi, Senin rızan için faydalı ilim öğrenmeye/öğretmeye, cehaleti gidermeye, öğrendiğimle amel etmeye niyet ettim."
- Aile ve Dostlarla İlişkiler: "Ya Rabbi, eşime/çocuğuma/anne-babama/arkadaşıma Senin emrettiğin gibi güzel davranmaya, sıla-i rahimi yerine getirmeye, gönül almaya niyet ettim."
- Konuşmak/Susmak: "Ya Rabbi, konuşacaksam hayır konuşmayı, susacaksam gıybetten/yalandan susmayı, dilimi Senin rızan için kullanmayı niyet ettim."
- Sabretmek: "Ya Rabbi, başıma gelen bu sıkıntıya Senin rızan için, isyan etmeden sabretmeye niyet ettim."
Görüldüğü gibi niyet, küçücük bir dokunuşla en sıradan işlerimizi bile manevi bir değere kavuşturabilir.
Niyet, kalbin sessiz duasıdır; amellerin yönünü belirleyen bir irade beyanıdır. O, bizi bizden iyi bilen Rabbimize, yaptığımız işlerin ardındaki asıl maksadımızı fısıldamaktır. Gelin, her işimize başlarken bir an duralım ve kalbimize soralım: "Bu işi kimin için yapıyorum?" Niyetimizi Allah rızasıyla güzelleştirebilirsek, işte o zaman attığımız her adım, aldığımız her nefes bir ibadete dönüşür ve hayatımız anlam kazanır.
Sevgi ve dua ile kalın. Allah'a emanet olun.
