Yaptığımız her işin, söylediğimiz her sözün Allah katındaki değerini belirleyen gizli bir anahtar vardır: Niyet (النية). Niyet, amellerimizin ruhu, ibadetlerimizin temeli ve hayatımızın yönünü belirleyen bir pusuladır. Peki, İslam'da niyet tam olarak ne anlama gelir, neden bu kadar önemlidir ve hayatımızın her alanına nasıl yansır?
Niyetin Tanımı: Kalbin Yönelişi
Niyet kelimesi lügatte; kasıt, amaç, bir işe karar verme, yönelme gibi anlamlara gelir. İslami ıstılahta ise niyet; bir işi yapmaya karar verirken kalpte bulunan amaç ve yöneliştir. Daha özelde ise, yapılan bir ameli Allah rızası için yapmaya kalben karar vermek ve ona yönelmektir. Niyet, amelin "neden" yapıldığını belirleyen temel unsurdur.
Niyetin asıl yeri kalptir. Dil ile söylenmesi şart olmasa da, kalpteki bu kesin karar ve yönelişin bulunması gerekir. O, bir işe başlarken veya o iş esnasında kalbin Allah'a dönük olmasıdır.
"Ameller Niyetlere Göredir": İslam'da Niyetin Önemi
Niyetin İslam'daki merkezi önemi, Peygamber Efendimiz'in (s.a.v) şu meşhur hadis-i şerifiyle en güzel şekilde ifade edilir:
"Muhakkak ki ameller ancak niyetlere göredir ve herkes için ancak niyet ettiği şey vardır..." (Buhârî, Bed’ü’l-vahy, 1; Müslim, İmâret, 155)
Bu hadis, niyetin şu açılardan ne kadar kritik olduğunu gösterir:
- Amellerin Değerini Belirler: Bir amelin Allah katında sevap veya günah olarak yazılması, öncelikle niyete bağlıdır. Dışarıdan aynı görünen iki amel, farklı niyetlerle yapıldığı için Allah katında çok farklı değerlere sahip olabilir.
- İbadeti Adetten Ayırır: Niyet, bir fiilin ibadet mi yoksa sıradan bir alışkanlık mı olduğunu belirler. Örneğin, sadece zayıflamak için yemekten kesilmek diyet iken, Allah rızası için imsak vaktinden iftar vaktine kadar yeme içmeyi terk etmek oruç ibadeti olur. Bunu ayıran şey niyettir.
- Mubahları İbadete Çevirir: İyi bir niyetle yapılan sıradan işler (mubahlar) bile ibadet hükmüne geçebilir. Örneğin, Allah'a daha iyi kulluk edebilmek için güç kazanmak niyetiyle yemek yemek, ailesinin helal rızkını temin etmek niyetiyle çalışmak, sünneti yerine getirmek niyetiyle hasta ziyaret etmek gibi.
- Riyayı (Gösterişi) Engeller: Amellerin sadece Allah rızası için yapılması gerektiğini hatırlatır. Başkaları görsün, övsün diye yapılan ibadetler niyet bozuk olduğu için değerini kaybeder.
- Allah Kalplere Bakar: Allah Teâlâ, insanların dış görünüşlerine veya amellerinin büyüklüğüne değil, öncelikle kalplerindeki niyete ve samimiyete bakar. Az bir amel, halis bir niyetle çok değerli olabilir.
Niyet Nasıl Yapılır? Kalp ve Dil
Niyetin temel olarak kalple yapılması gerektiği konusunda alimler ittifak etmiştir. Yani bir işe karar verirken kalpteki o kesin yöneliş esastır. Ancak bazı durumlarda dil ile söylenmesi de tavsiye edilmiştir:
- Asıl Yer Kalptir: Niyetin geçerli olması için mutlaka dil ile söylenmesi şart değildir. Kalpteki karar yeterlidir.
- Dil ile Söylemek (İsteğe Bağlı/Tavsiye Edilen): Özellikle namaz, oruç, hac gibi belirli ibadetlerde, kalpteki niyeti pekiştirmek ve zihni odaklamak amacıyla dil ile de söylenmesi bazı mezheplerce (örn: Şâfiî) tavsiye edilmiş veya müstehap görülmüştür. Ancak dil ile söylenenin kalptekiyle uyumlu olması gerekir. Kalpte olmayan bir şeye sadece dil ile niyet etmek geçerli değildir. Genel zikir, dua veya diğer amellerde ise genellikle dil ile niyet şart koşulmaz.
- Zamanlama: Niyetin, amele başlarken veya başlamadan hemen önce yapılması esastır. Oruç gibi devam eden ibadetlerde geceden niyet etmek de mümkündür.
- İhlâs (Samimiyet): En önemli şarttır. Niyetin sadece ve sadece Allah rızası için olması, başka hiçbir dünyevi çıkar veya gösteriş amacı taşımaması gerekir.
- Belirginlik: Hangi işin veya ibadetin yapıldığına niyet etmek gerekir. Örneğin, hangi namazın (sabah, öğle vb.) kılınacağına kalben karar vermek gibi.
Hayatın Her Alanı İçin Niyet Örnekleri
Niyetlerimizi nasıl şekillendirebileceğimize dair bazı örnekler:
- Namaz İçin: (Kalben) "Niyet ettim Allah rızası için bugünkü öğle namazının farzını kılmaya, uydum hazır olan imama."
- Oruç İçin: (Kalben veya dille) "Niyet ettim Allah rızası için yarınki Ramazan orucunu tutmaya."
- Zekat/Sadaka İçin: (Kalben) "Niyet ettim Allah rızası için malımın zekatını vermeye / Şu ihtiyaç sahibine Allah rızası için sadaka vermeye."
- Zikir/Dua/Esma Okuma İçin: (Kalben) "Niyet ettim Allah rızası için Rabbimi anmaya.", "Niyet ettim Allah rızası için şifa bulmak amacıyla Ya Şâfî ismini zikretmeye.", "Niyet ettim Allah rızası için kalp huzuru bulmak niyetiyle Sekine duası okumaya."
- Yemek Yerken: "Niyet ettim Allah'a ibadet etmek için kuvvet bulmak, O'nun nimetine şükretmek amacıyla helalinden yemeye."
- Çalışırken: "Niyet ettim Allah rızası için ailemin helal nafakasını kazanmak ve insanlara faydalı olmak amacıyla çalışmaya."
- Uyurken: "Niyet ettim Allah rızası için sabah namazına dinç kalkmak ve yarın hayırlı işler yapmak üzere uyumaya."
- İlim Öğrenirken: "Niyet ettim Allah rızası için cehaletimi gidermek, öğrendiğimle amel etmek ve başkalarına faydalı olmak için ilim öğrenmeye."
- Aile ile Vakit Geçirirken: "Niyet ettim Allah rızası için sıla-i rahim yapmak, eşim ve çocuklarımla ilgilenerek onların hakkını gözetmeye."
Görüldüğü gibi, iyi bir niyetle hayatımızdaki pek çok sıradan eylemi bile birer ibadete dönüştürebiliriz.
Niyet, amellerin direksiyonu gibidir. Kalbimizi ve yönümüzü Allah'a çevirdiğimizde, O'nun rızasını hedeflediğimizde, yaptığımız her iş değer kazanır, anlam bulur ve bizi Rabbimize yaklaştırır. Bu yüzden her işimize başlarken "Neden yapıyorum?" sorusunu kendimize sormak ve niyetimizi Allah rızasıyla süslemek, mümince bir duruşun gereğidir.
Sevgi ve dua ile kalın. Allah'a emanet olun.
