Allah yolunda gayret göstermek anlamına gelen "cihad" kelimesi, zihinlerde sıklıkla dışsal mücadeleleri canlandırsa da, Peygamber Efendimiz (s.a.v) bir savaştan dönerken buyurmuşlardır ki: "Küçük cihaddan büyük cihada döndük." Ashabın "Büyük cihad nedir Ya Resulallah?" sorusuna karşılık ise "Nefisle mücadeledir." cevabını vermiştir.
İşte bu Cihad-ı Ekber, yani nefisle mücadele, müminin hayatı boyunca süren, en zorlu ama aynı zamanda en değerli mücadelesidir. Bu, insanın kendi iç dünyasına yaptığı bir yolculuk, kendi zaaflarıyla yüzleşmesi, egonun (nefs-i emmare) esaretinden kurtulup ruhun özgürlüğüne kavuşma çabasıdır. Bu yolculuk, aynı zamanda "ölmeden önce ölmek" diye tabir edilen, yani bedensel ölüm gelmeden önce nefsin kötü arzularını öldürerek manevi bir dirilişe erme halini de ifade eder.
Cihadın En Büyüğü: Kendi Nefsimizle Savaş
Nefs (نفس), insanın benliği, kişiliği, arzu ve isteklerinin kaynağıdır. İslam'a göre nefsin farklı mertebeleri vardır. En aşağı mertebesi, sürekli kötülüğü emreden Nefs-i Emmâre'dir. Bu nefis, kişiyi günahlara, dünyaya aşırı bağlanmaya, kibre, hasede ve diğer kötü huylara sürükler. İşte büyük cihad, öncelikle bu Nefs-i Emmâre'nin isteklerine karşı koymak, onu dizginlemek ve onu daha üst mertebelere (Levvâme - kendini kınayan, Mülheme - ilham alan, Mutmainne - huzura eren vb.) doğru terbiye etme mücadelesidir.
Bu mücadele neden en büyüktür? Çünkü düşman dışarıda değil, içeridedir; gelip geçici değil, süreklidir; hileleri gizli ve çeşitlidir. Kendi zaaflarımızla, alışkanlıklarımızla, en derindeki arzularımızla savaşmak, dışarıdaki bir düşmanla savaşmaktan çok daha zordur.
Zihin Mekanizmasını Çözmek: Düşünce ve Arzuların Kökeni
Nefisle cihadın önemli bir boyutu, kendi zihin mekanizmamızı anlamaktan geçer. Zihnimiz sürekli düşünceler üretir, kalbimiz arzularla dolar. Bu düşünce ve arzuların kaynağı nedir? Hangileri Rahmanî (Allah'tan gelen ilham), hangileri Şeytanî (şeytanın vesvesesi), hangileri Nefsânî (nefsin heva ve hevesi)?
İşte "zihin mekanizmasını çözmek", bu ayrımı yapabilme yeteneğini kazanmaktır. Bu, şu adımları içerir:
- Murakabe: Allah'ın her an bizi gördüğü ve bildiği (Er-Rakîb, Eş-Şehîd) şuurunda olmak. Bu şuur, düşünce ve niyetlerimizi kontrol etmemizi sağlar.
- Muhasebe: Gün sonunda veya düzenli aralıklarla kendimizi, düşüncelerimizi, sözlerimizi ve amellerimizi hesaba çekmek. Hataları fark etmek, pişman olmak.
- Tefekkür: Düşüncelerin ve arzuların kaynağı üzerine düşünmek. "Bu istek nereden geldi? Allah'ın rızasına uygun mu? Sonucu ne olur?" gibi sorular sormak.
- Farkındalık: Zihinden geçen düşünceleri yargılamadan fark edebilmek ve onları kontrol altına almayı öğrenmek. Özellikle vesvese geldiğinde onu tanıyıp Allah'a sığınmak.
Bu süreç, zihnin ve kalbin efendisi olmayı, düşünce ve arzuların kölesi olmaktan kurtulmayı hedefler.
Peygamberimizin Teslim Olan "Şeytanı": İçsel Zaferin Zirvesi ve Zihni Aşmak
İçsel cihadın zirve noktasını ve "zihni susturma" halinin ne anlama geldiğini belki de en iyi anlatan örneklerden biri, Peygamber Efendimiz'in (s.a.v) kendi durumuyla ilgili şu mübarek sözleridir:
Nefs ve Şeytan Üzerindeki Zafer
Hadis-i Şerif
"Sizden her birinizin kendine vekil kılınmış bir cinden (ifrit) arkadaşı (karîn) vardır." Ashab: "Senin de mi var yâ Resûlallah?" dediler. Buyurdu ki: "Benimki de var. Şu kadar ki, Allah ona karşı bana yardım etti de o müslüman oldu (teslim oldu - esleme). Artık bana hayırdan başka bir şey emretmez."
(Müslim, Münafikîn, 69)
Bu hadis-i şerifte geçen "şeytanının Müslüman olması" ifadesi üzerinde dikkatle düşünmek gerekir. İslam alimleri, buradaki "esleme" (أَسْلَمَ) fiilinin "İslam'a girdi, Müslüman oldu" anlamından ziyade, kelimenin kök anlamı olan "teslim oldu, boyun eğdi, selamet buldu, zararsız hale geldi" manasında olduğunu vurgularlar. Yani bu, Peygamberimize musallat olan cin-şeytanın iman ettiği anlamına gelmez. Zira şeytanın iman etmesi mümkün değildir.
Peki, ne anlama gelir? Bu ifade, Peygamber Efendimiz'in (s.a.v), Allah Teâlâ'nın özel yardımı ve koruması (ismet sıfatı) sayesinde, kendisine eşlik eden o vesvese kaynağını veya kendi nefsinin potansiyel olumsuz eğilimlerini tamamen kontrol altına aldığını, etkisiz hale getirdiğini ve ilahi iradeye teslim ettirdiğini gösterir. O'nun iç dünyasında artık şerre çağıran bir fısıltı kalmamıştır; her şey Allah'ın rızasına ve hayra yönelmiştir. İşte hadisin sonundaki "Artık bana hayırdan başka bir şey emretmez" ifadesi bu mükemmel içsel teslimiyeti ve arınmışlığı anlatır.
Bu durum, bizim gibi sıradan insanlar için ulaşılması zor bir zirvedir. Bizim nefsimiz ve ona fısıldayan vesvese kaynakları sürekli bizimle mücadele halindedir. Bizim cihadımız, ömür boyu bu mücadeleyi sürdürmek, Allah'tan yardım dileyerek nefsimizi kontrol altına almaya çalışmaktır.
Peygamberimizin (s.a.v) ulaştığı bu hal, tasavvufta bazen "zihni susturmak" olarak ifade edilen durumun en kâmil örneğidir. Bu, düşünmeyi tamamen durdurmak anlamında değildir. Aksine, nefsin ve şeytanın bitmek bilmeyen, insanı aşağı çeken, Allah'tan uzaklaştıran fısıltılarını (vesvese), boş kuruntuları, anlamsız endişeleri, kibir ve haset gibi negatif düşünceleri susturmaktır. Zihni bu gürültüden arındırıp, kalbi Allah'ın zikriyle, tefekkürüyle, O'nun sevgisi ve haşyetiyle doldurmaktır. Kalbin her türlü fırtınadan arınıp Nefs-i Mutmainne (huzura ermiş nefs) mertebesine ulaşarak ilahi sükûnete ve dinginliğe kavuşmasıdır. Bu, zihnin kontrolünü ele alıp onu sadece hayra ve Hakk'a yönlendirme halidir.
İçsel Cihadın Silahları: Zikir, Dua, Tefekkür ve İbadet
Bu büyük cihadda başarılı olmak için Rabbimiz bize pek çok manevi silah lütfetmiştir:
- Zikrullah: Allah'ı sürekli anmak, kalbi O'na bağlı tutar, şeytanın ve nefsin etkisini azaltır. "Kalpler ancak Allah'ı anmakla huzur bulur." (Ra'd 13:28). Özellikle Ya Hafîz, Ya Rakîb, Ya Kahhâr (nefse karşı), Ya Metîn (sebât için) gibi isimler bu mücadelede yardımcı olabilir.
- Dua ve İstiâze: Sürekli Allah'tan yardım istemek, nefsin ve şeytanın şerrinden O'na sığınmak (istiâze - Eûzü çekmek).
- Tefekkür: Allah'ın azametini, dünyanın geçiciliğini, günahların sonucunu düşünmek nefsi dizginler.
- İbadetler: Namaz kötülükten alıkoyar, oruç sabrı ve iradeyi güçlendirir, sadaka cimriliği ve dünya sevgisini azaltır.
- Kur'an Okumak: Hem kalbe şifa verir hem de doğru yolu göstererek nefsin hilelerine karşı bilinçlendirir.
- İlim Öğrenmek: Nefsin ve şeytanın tuzaklarını öğrenmek, onlarla mücadeleyi kolaylaştırır.
- Sabır: Bu mücadelenin uzun ve zorlu olduğunu bilerek sabretmek.
Kendi iç dünyamıza yaptığımız bu yolculuk, nefsimizle olan cihadımız, hayatımızın en anlamlı ve en zorlu serüvenidir. Bu, zihnin labirentlerinde kaybolmak yerine onu kontrol altına almayı, arzuların esiri olmak yerine ruhun özgürlüğüne kavuşmayı hedefler. Peygamberimizin (s.a.v) kendi içindeki "şeytanı" teslim alması, bu cihadın zirvesidir ve bizler için ulaşılması gereken bir ideali gösterir. Bu yolda Rabbimizin yardımına, zikre, duaya, tefekküre ve ibadetlere sarılarak ilerleyebilir, inşallah "ölmeden önce ölmek" sırrına ererek O'nun rızasına ulaşabiliriz.
Sevgi ve dua ile kalın. Allah'a emanet olun.
