İslam denildiğinde akla gelen ilk ve en temel kavram şüphesiz Tevhid (توحيد)'dir. Kelime-i Şehadet ile dilimizle ikrar ettiğimiz, kalbimizle tasdik ettiğimiz bu ilke, sadece bir inanç esası değil, aynı zamanda bir hayat nizamı, bir bakış açısı ve kurtuluşun anahtarıdır. Peki, Tevhid ne demektir ve neden İslam'ın merkezinde yer alır? Bu yazıda, Tevhid kavramını derinlemesine inceleyecek, önemini ve hayatımızdaki tecellilerini anlamaya çalışacağız.
Tevhid Nedir? Birlemenin Boyutları
Tevhid kelimesi, Arapça "vahdet" (وحدة - birlik, teklik) kökünden gelir ve "birlemek, tek kabul etmek" anlamına gelir. İslami ıstılahta ise Tevhid, Allah Teâlâ'yı Zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde birlemek, O'na hiçbir şeyi ortak koşmamak (şirkten uzak durmak) ve ibadeti yalnızca O'na has kılmaktır.
İslam alimleri, Tevhid'i daha iyi anlamak için onu genellikle üç ana boyutta ele alırlar:
- 1. Rubûbiyyette Tevhid (توحيد الربوبية): Allah'ı Rab olarak birlemek. Yani; yaratanın, yaşatanın, rızık verenin, kâinatı yönetenin, kanun koyanın, öldürenin ve diriltenin yalnızca Allah olduğuna kesin olarak inanmak. O'nun Rabliğinde hiçbir ortağı veya yardımcısı yoktur. (Örn: Fatiha'daki "Âlemlerin Rabbi Allah'a hamdolsun.")
- 2. Ulûhiyyette / İbadette Tevhid (توحيد الألوهية / توحيد العبادة): Allah'ı ilah olarak birlemek ve ibadeti yalnızca O'na yapmak. Yani; dua, namaz, oruç, kurban, adak, tevekkül, korku (haşyet), ümit (recâ), sevgi (muhabbet) gibi bütün ibadet çeşitlerini sadece ve sadece Allah için yapmak, O'ndan başkasına (melek, peygamber, evliya, put, tağut vb.) asla kulluk etmemek. Peygamberlerin gönderilişindeki temel amaç bu tevhidi yerleştirmektir. (Örn: Fatiha'daki "Ancak sana kulluk eder, ancak Senden yardım dileriz.")
- 3. Esmâ ve Sıfâtta Tevhid (توحيد الأسماء والصفات): Allah'ı isimlerinde ve sıfatlarında birlemek. Yani; Allah'ın Kur'an'da ve Sahih Sünnet'te bildirdiği güzel isimlerini (Esmâ-ül Hüsnâ) ve yüce sıfatlarını, hiçbir tahrife (anlamını bozma), ta'tile (inkâr etme), teşbihe (yaratılmışlara benzetme), tecsîme (cisim verme) ve tekyîfe (nasıllığını sorgulama) gitmeden olduğu gibi kabul etmek ve O'nun bu isim ve sıfatlarda eşsiz ve benzersiz olduğuna inanmak. (Örn: Şûrâ 42:11 "O'nun benzeri hiçbir şey yoktur. O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir.")
Gerçek Tevhid, bu üç boyutun tamamını kalpte ve hayatta birleştirmekle mümkündür.
Tevhid Neden Bu Kadar Önemlidir?
Tevhid, İslam binasının temelidir. Önemi saymakla bitmez:
- İslam'ın Ruhu ve Özüdür: İslam'ın ilk ve en temel şartı Kelime-i Şehadet'tir ki bu da Tevhid'in ikrarıdır: "Lâ ilâhe illallah, Muhammedün Resûlullah" (Allah'tan başka ilah yoktur, Muhammed O'nun elçisidir).
- Tüm Peygamberlerin Ortak Mesajıdır: Hz. Adem'den Hz. Muhammed'e (s.a.v) kadar bütün peygamberler, insanları Tevhid'e çağırmak için gönderilmiştir. (Bkz: Nahl 16:36, Enbiyâ 21:25)
- Kurtuluşun Anahtarıdır: Şirk koşmadan, Tevhid üzere ölen kimsenin ebedi kurtuluşa ereceği ve cennete gireceği müjdelenmiştir.
- Gerçek Özgürlüktür: Tevhid, insanı kula kulluktan, nefsin esaretinden, hurafelerden ve yaratılmışlara bağımlılıktan kurtararak gerçek özgürlüğe kavuşturur. Sadece Tek olan Allah'a kul olmak, diğer tüm esaretlerden kurtulmaktır.
- Huzur ve Güven Kaynağıdır: Her şeyin Tek bir Yaratıcı'nın kontrolünde olduğunu bilmek, O'na güvenip dayanmak (tevekkül), kalbe huzur ve sükûnet verir.
- Amellerin Kabul Şartıdır: İçinde şirk unsuru bulunan hiçbir amel Allah katında kabul görmez. Amellerin makbul olması için Tevhid ve ihlas şarttır.
- Müslümanların Birlik Temelidir: Ümmetin birliğinin ve kardeşliğinin temeli, aynı Allah'a iman etmek ve sadece O'na kulluk etmektir.
Kur'an ve Sünnet Işığında Tevhidin Delilleri
Kur'an-ı Kerim baştan sona Tevhid'in delilleriyle doludur:
- İhlâs Suresi: Tevhid'in en özlü ve en güçlü ifadesidir: "De ki: O Allah Ehad'dir (Mutlak Bir'dir). Allah Samed'dir (Her şey O'na muhtaç, O kimseye muhtaç değildir). Doğurmamış ve doğmamıştır. Hiçbir şey O'na denk değildir."
- Ayetel Kürsi (Bakara 2:255): Allah'ın birliğini, Hayy ve Kayyûm oluşunu, ilmini, kudretini ve yüceliğini eşsiz bir şekilde anlatır.
- Açık İfadeler: "Allah, kendisinden başka hiçbir ilâh olmayandır." (Bakara 2:255), "Bilin ki, Allah'tan başka ilâh yoktur." (Muhammed 47:19) gibi ayetler doğrudan Tevhid'i beyan eder.
- Yaratılış Delilleri: Göklerin, yerin, insanın ve diğer canlıların yaratılışı üzerine düşünmeye çağıran ayetler (örn: Âl-i İmrân 3:190-191), tek bir Yaratıcı'nın varlığını ispatlar.
- Şirkin Reddi: Allah'a ortak koşmanın ne kadar büyük bir zulüm ve sapkınlık olduğunu belirten sayısız ayet vardır (örn: Lokmân 31:13).
Peygamber Efendimiz'in (s.a.v) tüm hayatı, Tevhid mücadelesiyle geçmiştir. Sünneti, Tevhid'in nasıl yaşanacağının en güzel örneğidir. "Lâ ilâhe illallah diyen cennete girer" (Buhârî, Müslim) gibi hadisler, Tevhid kelimesinin faziletini gösterir.
Tevhidin Zıddı: Şirk ve Ondan Sakınma
Tevhid'i anlamak, onun zıddı olan Şirk'i de bilmeyi gerektirir. Şirk, Allah'a Zâtında, sıfatlarında veya fiillerinde ortak koşmaktır. İbadeti Allah'tan başkasına yöneltmektir. İslam'a göre en büyük günahtır ve kişi şirk üzere ölürse Allah'ın affetmeyeceği tek günahtır (Nisâ 4:48, 116).
Şirkin açık (putlara tapmak gibi) ve gizli (riya/gösteriş, Allah'tan başkasından aşırı korkmak veya medet ummak, O'nun kadar sevmek gibi kalbî) çeşitleri vardır. Tevhid ehli olmak, her türlü şirkten titizlikle sakınmayı gerektirir.
Tevhidi Yaşamak: Hayata Yansımaları
Tevhid sadece dilde söylenen veya kalpte inanılan soyut bir kavram değildir; hayatın her alanına yansıması gereken bir yaşam biçimidir:
- İbadet Hayatında: Namazı, duayı, kurbanı, zikri sadece Allah için yapmak.
- Ahlak Hayatında: Allah'ın emirlerine uygun bir ahlak geliştirmek, çünkü ahlakın kaynağı da O'dur.
- Sosyal Hayatta: İnsanlarla ilişkilerde Allah'ın adaletini gözetmek, O'nun rızasını aramak.
- Duygu Dünyasında: En çok Allah'ı sevmek, en çok O'ndan korkmak (haşyet), en çok O'ndan ümit etmek (recâ).
- Zorluklar Karşısında: Sadece Allah'a güvenmek (Tevekkül), sabretmek ve yardımı O'ndan beklemek.
- Nimetler Karşısında: Nimetin gerçek sahibinin Allah olduğunu bilerek şükretmek.
Kısacası Tevhid, hayatın merkezine Allah'ı koymak, her şeyi O'nunla ilişkilendirmek ve O'nun rızasına göre yaşamaktır.
Tevhid, İslam güneşinin kalbidir. Bu kalp attıkça din yaşar, birey ve toplum hayat bulur. O, bizi yaratılmışlara kul olmaktan kurtarıp Âlemlerin Rabbi'ne kul olmanın şerefine erdiren, dünya ve ahiret saadetinin temelidir. Rabbimizden bizi Tevhid üzere yaşatmasını ve Tevhid üzere canımızı almasını niyaz edelim.
Sevgi ve dua ile kalın. Allah'a emanet olun.
