Allah Teâlâ'yı tanımak, O'na iman etmek ve O'na olan sevgimizi, saygımızı artırmak kulluğumuzun en temel gayesidir. Bu gayeye ulaşmada bize sunulan en değerli hazinelerden biri şüphesiz O'nun güzel isimleri olan Esmâ-ül Hüsnâ'dır. Esmâları zikretmek (anmak, tekrarlamak) kalpleri ve dilleri Allah ile meşgul etmenin güzel bir yoludur. Ancak bu zikrin gerçek derinliğine ulaşması, manevi bir dönüşüm sağlaması için bir başka önemli adımla birleşmesi gerekir: Tefekkür (derin düşünme, contemplate etme).
Zikir ve tefekkür, kuşun iki kanadı gibidir; biri olmadan diğeriyle yükselebilmek zordur. Sadece Esmâları tekrar etmek, manasını düşünmeden yapılan bir zikir, zamanla mekanik bir alışkanlığa dönüşebilir. Sadece tefekkür etmek ise, ilahi bir rehberlik (Esmâların ışığı) olmadan, insanı yolda kaybolmaya veya yanlış sonuçlara götürebilir. Gerçek manevi yolculuk, bu ikisinin bir arada, birbirini besleyerek ilerlemesiyle mümkündür.
Zikir (Esmâ Okumak) Tek Başına Neden Yeterli Değildir?
Dilin Allah'ın isimleriyle meşgul olması elbette değerlidir. Boş konuşmaktan veya kötü sözden dilini alıkoyar. Ancak zikredilen ismin manası üzerinde düşünülmezse, kalpte bir karşılığı olmazsa, o zikir sadece dilde kalır. Kalbe nüfuz etmeyen, ruhu beslemeyen bir zikir, kişiyi manevi olarak olgunlaştırmakta yetersiz kalabilir. Bu, üzerinde "hazine" yazan bir haritaya sahip olup haritadaki sembollerin ne anlama geldiğini bilmemeye veya hazinenin bulunduğu araziyi hiç görmemeye benzer. Harita değerlidir ama tek başına sizi hazineye ulaştırmaz.
Tefekkür Tek Başına Neden Yönlendirmeye Muhtaçtır?
Tefekkür, yani kâinatı, yaratılışı, insanın kendi varlığını düşünmek de çok önemli bir ibadettir. Ancak bu düşünce, Allah'ın Kendisini bize tanıttığı isim ve sıfatlar çerçevesinde yapılmazsa, sadece felsefi bir düşünceye, bir hayranlığa veya bazen de (Allah korusun) yanlış sonuçlara, yaratılmışı yaratıcı yerine koymaya kadar gidebilir. Esmâ-ül Hüsnâ, tefekkürümüz için bize doğru bir pusula ve harita sunar. Neye, nasıl bakacağımızı, gördüğümüz şeyin Allah'ın hangi sıfatının tecellisi olduğunu anlamamızı sağlar. Bu, pusulasız bir şekilde engin bir denizde veya haritasız bir şekilde bilinmeyen bir arazide yol almaya çalışmaktan korunmaktır.
Esmâ Zikri ve Tefekkür Birlikteliğinin Önemi ve Faydaları
Esmâ zikrini tefekkürle birleştirdiğimizde ise ortaya muazzam bir manevi güç ve anlayış çıkar:
- Derin Anlayış ve Marifet: Bir Esma'yı (örneğin Er-Rahmân) zikrederken, aynı zamanda Allah'ın merhametinin kâinattaki tecellilerini (yağmuru, güneşi, anne şefkatini, affediciliğini vb.) düşünmek, o ismin manasını sadece zihnen değil, kalben de idrak etmemizi sağlar. Bu, Allah'ı tanıma (marifetullah) yolunda önemli bir adımdır.
- Kalpten Gelen Bağlantı: Anlamını düşünerek zikrettiğimiz isimler kalbimize işler. "Ya Vedûd" derken O'nun sevgisini hissetmeye çalışmak, "Ya Azîm" derken O'nun büyüklüğü karşısında acziyetimizi hissetmek, zikri canlı ve ruhlu hale getirir.
- Ahlaka Yansıma (Tahalluk): Anlayarak ve hissederek zikredilen Esmâ, zamanla kişinin ahlakına yansımaya başlar. "Ya Sabûr" diyen sabırlı olmaya, "Ya Kerîm" diyen cömert olmaya, "Ya Adl" diyen adil olmaya gayret eder. Zikir, güzel ahlakı kuşanmaya vesile olur.
- İman ve Yakînin Güçlenmesi: Kâinatta ve kendi hayatımızda Esmâların tecellilerini tefekkürle görmek, Allah'a olan imanı ve teslimiyeti sarsılmaz bir kesinliğe (yakîn) ulaştırır.
- Anlamlı İbadet: Zikirlerimiz, dualarımız ve diğer ibadetlerimiz daha bilinçli, daha odaklı ve daha anlamlı hale gelir.
Örneklerle Esmâ ve Tefekkür Birlikteliği
Bu birlikteliği somutlaştırmak için birkaç örnek verelim:
- "Ya Hâlık, Ya Bâri', Ya Musavvir" derken: Bir çiçeğin yapısını, bir kelebeğin kanatlarındaki deseni, gökyüzündeki yıldızların düzenini veya kendi bedenimizdeki organların uyumunu düşünelim. Tefekkür: "Bu kusursuz planı kim yaptı (Hâlık)? Kim onu hatasızca işleyip ortaya çıkardı (Bâri')? Kim ona bu eşsiz ve güzel şekli verdi (Musavvir)? Bunu ancak sonsuz ilim, kudret ve sanat sahibi bir Yaratıcı yapabilir." Bu tefekkür, isimleri anlamlandırır.
- "Ya Rezzâk, Ya Kerîm, Ya Vehhâb" derken: Önümüzdeki yemeği, soluduğumuz havayı, sağlığımızı, bize verilen yetenekleri, beklemediğimiz bir anda gelen yardımı düşünelim. Tefekkür: "Tüm bu nimetlerin gerçek kaynağı kim? Ben hak etmediğim halde bana bu kadar cömertçe veren kim? O ne tükenmez bir hazineye sahip!" Bu tefekkür, şükrü ve tevekkülü artırır.
- "Ya Alîm, Ya Habîr, Ya Rakîb, Ya Şehîd" derken: Aklımızdan geçen gizli düşünceleri, kimsenin bilmediği niyetlerimizi, yalnızken yaptıklarımızı veya evrendeki bilmediğimiz sırları düşünelim. Tefekkür: "O her şeyi biliyor, kalbimden geçeni de görüyor, her an beni gözetliyor ve her halime şahit. O'ndan hiçbir şey gizli değil." Bu tefekkür, Allah bilincini (murakabe) ve sorumluluk duygusunu artırır.
- "Ya Gaffâr, Ya Afüvv, Ya Tevvâb" derken: İşlediğimiz günahları, hatalarımızı ve pişmanlıklarımızı düşünelim. Tefekkür: "Ne kadar hata yaparsam yapayım, Rabbimin af kapısı açık. O affetmeyi seviyor. Yeter ki ben samimiyetle O'na döneyim." Bu tefekkür, ümidi artırır ve samimi tövbeye yöneltir.
- "Ya Kâbıd, Ya Bâsıt" derken: Hayattaki iniş çıkışları, sağlık ve hastalık, zenginlik ve fakirlik, sevinç ve keder anlarını düşünelim. Tefekkür: "Genişliği veren de O, darlığı veren de O. İkisi de O'nun hikmeti ve imtihanı. Genişlikte şükretmeli, darlıkta sabretmeliyim. Her halin dizgini O'nun elinde." Bu tefekkür, dengeyi ve teslimiyeti öğretir.
Görüldüğü gibi Esmâ zikri ve tefekkür birbirini tamamlayan, birbirinden ayrılmaz iki manevi eylemdir. Allah'ın güzel isimlerini sadece dilimizle değil, aklımızla ve kalbimizle de anarak O'nu tanıma (marifet) yolunda ilerleyebilir, imanımızı derinleştirebilir ve ahlakımızı güzelleştirebiliriz. Rabbim bizlere zikri tefekkürle, tefekkürü de güzel ahlakla birleştirmeyi nasip etsin.
Sevgi ve dua ile kalın. Allah'a emanet olun.
