Nefsin manevi tekâmül yolculuğunda kat ettiği merhalelerin sonuncusu, ulaşılması en zor ama en şerefli olanı Nefs-i Kâmile veya Nefs-i Sâfiye'dir. "Kâmile", olgunlaşmış, mükemmelleşmiş, tamamlanmış anlamına gelirken; "Sâfiye", saf, arı, duru, tertemiz demektir. Bu iki isim, bu mertebedeki nefsin hem her türlü kusurdan arınmışlığını hem de manevi olarak en üstün olgunluğa eriştiğini ifade eder.
Bu makam, kulun kendi benliğinden tamamen sıyrılıp, iradesini tümüyle Allah'ın iradesine teslim ettiği, varlığının adeta ilahi sıfatların tecelli ettiği bir ayna haline geldiği zirve noktasıdır.
Nefs-i Kâmile/Sâfiye Nedir? Kulluğun Zirvesi, Hakikatin Aynası
Nefs-i Kâmile/Sâfiye; her türlü günahtan, kötü ahlaktan, nefsani arzulardan, şirkten ve gafletten tamamen arınmış; iman, ilim, hikmet, marifet ve güzel ahlak ile bezenmiş; iradesi Allah'ın iradesine tabi olmuş; Allah'ın kendisinden razı olduğu (Mardiyye) gibi, kendisi de Allah'tan tamamen razı (Râdiye) olan ve O'nunla mutmain (Mutmainne) olmuş en üstün nefis mertebesidir.
Bu mertebedeki kişinin kalbi o kadar saflaşmıştır ki, artık ilahi hakikatlerin ve nurların tecelli ettiği berrak bir ayna gibidir. Tasavvufta bu hal bazen "Fenâfillah" (Allah'ta fani olma - yani kendi benliğini Allah'ın iradesi karşısında yok bilme) ve "Bekâbillah" (Allah ile bâki olma - yani kendi sıfatları yerine Allah'ın sıfatlarının tecellisiyle var olma) kavramlarıyla da ilişkilendirilir. (Önemli Not: Bu kavramlar, asla Allah ile birleşmek veya O'nun Zâtına karışmak gibi Tevhid'e aykırı anlamlara gelmez. Kul her zaman kul, Allah her zaman Allah'tır. Buradaki fena ve beka, kulun kendi benliğini Allah'ın iradesine tamamen teslim etmesi ve ahlakının ilahi sıfatların yansıması haline gelmesidir.)
Bu mertebe, kulluğun ('abdiyyet) ve yeryüzünde Allah'ın halifesi olma potansiyelinin (hilâfet) en kâmil şekilde ortaya çıktığı yerdir.
Kâmile/Sâfiye Halindeki İnsanın Özellikleri ve Güzellikleri
Bu zirve makama ulaşmış (veya yaklaştırılmış) olan peygamberlerin ve büyük velilerin halleri, bizler için birer ufuk niteliğindedir:
- Mükemmel Ahlak: İslam'ın ve Kur'an'ın emrettiği tüm güzel ahlak (merhamet, adalet, sabır, şükür, cömertlik, tevazu, hilm, sıdk vb.) onların doğal hali haline gelmiştir. Onlar adeta yaşayan Kur'an gibidirler.
- Tam Teslimiyet ve Rıza: Başlarına ne gelirse gelsin, zerre kadar şikayet veya itiraz göstermezler. Her şeyde Allah'ın hikmetini ve güzelliğini görür, tam bir rıza ve teslimiyet içindedirler.
- Daimi Allah Şuuru (Huzur): Bir an bile Allah'tan gafil olmazlar. Her an O'nun huzurunda olma bilinciyle yaşarlar.
- İrşad ve Rehberlik Görevi: Allah'ın izniyle, derin bir hikmet (El-Hakîm), ilim (El-Alîm) ve basirete (El-Basîr) sahip olurlar. İnsanları Allah'a çağırma, onlara doğru yolu gösterme (El-Hâdî) ve manevi rehberlik yapma (irşad) görevi onlara verilebilir.
- İlahi Sıfatların Yansıması: Sözleri ve davranışları, adeta Allah'ın rahmet, şefkat, adalet, hikmet gibi sıfatlarının birer yansıması olur. Onlara bakan, Allah'ın güzel sıfatlarını hatırlar.
- Nefsin Tamamen Kontrolü: Nefsleri tamamen ruhlarının ve ilahi emirlerin kontrolü altına girmiştir. Kötülüğe çağıran bir dürtüleri kalmamıştır.
Kur'an ve Sünnet'te Kâmil İnsan Modeli
Kur'an-ı Kerim'de "Nefs-i Kâmile" tabiri geçmese de, bu mertebenin özelliklerini taşıyan ideal insan modeli olarak peygamberler ve onlara en güzel şekilde uyan salih kullar gösterilir.
En Güzel Örnek: Hz. Muhammed (s.a.v)
(Kalem Suresi, 68:4)
وَ اِنَّكَ لَعَلٰى خُلُقٍ عَظ۪يمٍ
Ve inneke le'alâ hulukın 'azîm.
"Ve sen elbette yüce bir ahlâk üzeresin."
Peygamber Efendimiz (s.a.v), Nefs-i Kâmile'nin en mükemmel örneğidir. O'nun hayatı, sözleri ve ahlakı, bu mertebenin nasıl yaşanacağının en canlı delilidir. Diğer peygamberlerin Kur'an'da anlatılan kıssaları da, onların nefisleriyle mücadele ederek nasıl olgunluğa ve Allah'ın rızasına ulaştıklarını gösteren ibretlik örneklerdir.
Kâmile/Sâfiye Makamına Ulaşmak: İlahi Bir Seçim
Bu son mertebeye ulaşmak, sadece kulun kendi çabasıyla elde edebileceği bir sonuç değildir. Önceki altı mertebede gösterilen azami gayret, samimiyet, ihlas, mücahede ve tam teslimiyetin ardından, bu makam ancak ve ancak Allah Teâlâ'nın özel bir lütfu, seçimi (ıstıfâ) ve ikramıyla nasip olur.
Bu mertebe, en başta peygamberlere (aleyhimüsselam) mahsustur. Onlardan sonra ise, Allah'ın dilediği sıddıklar, şehitler ve salihler arasından seçtiği büyük veli kulları (Evliyaullah) bu makama veya ona çok yakın derecelere ulaşabilirler.
Bizim gibi sıradan müminler için Nefs-i Kâmile/Sâfiye bir hedeftir, bir ufuktur. Oraya ulaşamasak bile, o yöne doğru ilerlemek, nefsimizi Emmâre'den Levvâme'ye, Mülheme'ye ve Mutmainne'ye doğru terbiye etmeye çalışmak, en büyük kulluk görevlerimizdendir. Bu yoldaki her adım değerlidir ve Allah'ın rızasına vesiledir.
Ariflerden Nefs-i Kâmile/Sâfiye Üzerine Sözler
Tasavvuf büyükleri, bu zirve noktayı çeşitli şekillerde tarif etmişlerdir:
İnsan-ı Kâmil
Muhyiddin İbn Arabî (k.s) - Mana
"İnsan-ı Kâmil (Olgun İnsan), Hakk'ın isim ve sıfatlarının en mükemmel tecelli ettiği ayna gibidir. O, âlemin küçük bir numunesi, Hakk'ın yeryüzündeki halifesidir."
Nefsin Yolculuğu
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (k.s.) - Mana
"Hamdım, piştim, yandım." sözü, nefsin Emmâre'den başlayıp çeşitli aşamalardan geçerek Kâmile mertebesindeki فنا (yokluk) ve beka (Allah ile var olma) hallerine ulaşma yolculuğunu özetler gibidir.
Nefs-i Kâmile/Sâfiye, insani potansiyelin ulaşabileceği en yüce manevi zirvedir. Bu, nefsin tamamen arındığı, ilahi ahlakla süslendiği ve Rabbinin rızasına erdiği son duraktır. Bu makam peygamberlere ve Allah'ın seçkin veli kullarına ait olsa da, her mümin bu hedefe doğru yürümeli, nefsini terbiye etmek için gayret göstermeli ve Rabbinden yardım dilemelidir. Bu yolculuğun kendisi bile başlı başına bir ibadettir.
Sevgi ve dua ile kalın. Allah'a emanet olun.
